HRIETTHIEM ZAI REL EL TA LA ( Story Behind The Song )

( Story Behind The Song)

Vincent Hekte Hmar

Ziektu - H.Zate, Hmar Rûn.

[Hi thawnthu hi Phuokfawm a ni naw a, a ṭhat ve rieu na chu a story neitupa phone a inthawk a ziekin  ka inah a hung zat a ka ziek a ni a, țum li-in ka ziek zo.]

Hun le ni liemin, kum tam invawiin, hlimlaini ngei khawm zamuol liem tah sienkhawm, lunglaia ruok chu zani lai ela thiltlung ang la niin, mitthla-ah a la thar zing si.
Kum 2007 chu ka ta dingin kum danglam tak ning a tih ti ngaituo pha reng reng lovin ka hei hmang ṭan ta a, inhawi ka tiin ka hlim em em el a, ka ni tin hun hmang a chun dem ding hi ka hriet naw a ni deu tak. Kum dang ang naw takin kan Vangkhawpui suoksanin Thiemna Rûn sang bêl zai rel a, Pasalṭha ramsuok ienga hawn nei ngei dingin, ka lo ngainat em em hlak, Hmar-hai rohlu, Sielmat khawpui chu ka bel ve ta a. Motor-in kan fe a, ka hei tlunga ka Pheikawk khu sat khawpin hnuoi ka hei sir a, khawvel hi inhawi hi ka ti ngawi ngawi el a nih.

Lungngaina le di zun ngai ti vel hin ka hringnunah hmun a la chang ve ngai naw a, chang dingin ka ring ngai bawk nawh. Pasalṭha ramsuok ti takah hawn nei ve ngei tumin SIELMAT CHRISTIAN HIGHER SECONDARY SCHOOL chu ka bêl ve ta a. Hmelhriet nei ṭhak lova lût ni lang khawm ka’n rieng sawt naw hle, ruolthar hmelthar hmuin sawnawe-ah ruolṭhatna hruihruol-in ami lo sui hman dai tah. Inhawi kan ti em em a, ruolcham khat sim le hmar a inthawka hung khawm ni siin kan inngaina em em nghal el a, ruolṭhatna a hin hmangaina an ti hi alo um ngai a ni chun, ka ruol-hai hi ka hmangai ni ngei a tih.

Ni tin sikul kan fe a, klas ah kan inpawl a, sikul kan ṭin a, kan inpawl nawk bawk a, inngaizawng chu ni inlang a sie tak khawm tlung ta mei kan tih. Ni khat chuh ruo a sur ser ser a, sikul fe ka rin khawp el a, sienkhawm Pasaltha ramsuok ka ni tlat leiin ka hlawsamna dinga mi dang theitu chu hne ka tum peia vaisil khumin tha tho naw fahranin tuonfum thei tawpin kan sikul tieng chu ka pan a, dawr kawl ka tlung chun ka dam sunga ka thil theinghil ta ngailo ding le ka hringnun her danglamtu , ṭul lo baksaka val hi nunghak bem(propose) dan inchûk ngaia mi siemtu chu ka hei tawng ta a, dawr kawlah a lo ngira, a thuomhnaw inbel reng reng chu ka enin inhme hi ka ti ngawi ngawi el a, a ta ding bika an siem ni awm fahran-in kan sikul fawm chu a’nhme a, ka en nghawk thei nawh. Chulaitak chun vaisil a nei naw leia a ruolhai amani ṭhangpuitu ding nghak anih ti ka hrietsuok a, va fe-in ka va’n zawn (nihliep khum tawmpui) ta a, chuongchun, biengno le chun sikul lam chu kan hraw dun ta a. vaisil pakat intawm si khan kan inhnai ngam nawh, kan taksa a’ntawk met khawm khan a’nṭek sawkin ka hriet a. Kan sikul lam kha a hlat vei leh kha ni khan chu kan tlung hmel reng reng ka hriet thak nawh. Sikul huong sung kan hei lut chun ka ruolhai chu an insum thei nawh, an mi eu dur dur a, ama a la naupang el khelah kan klas hnuoi a ni leiin a’nzak em em a, a tlan el ta a, kha tum khan chuh kan ruolcham ‘SIKTUI RUOLCHAM’ laia ka lo thang kha ka’n sir khawp el.

Chu ni a inthawk chun ka umdan chu sawi danglamin a um ta a, ka mit-in a hmu fuk tah leiin hmu nawk tumin a rukin ka zawng deu tlar el ta a,

 ni danga nuhmei chu ienga ngai lo pa kha nuhmeite pakhat ka neka naupang ‘Senvawn Tleitiri’ leiin ka buoi map el tah. Ka khuo nghatna tieng phawtah ka mitthla in a hmel ka hmu a, an nui sieu le a hnarngul insang va el, a bienga biengsum in dang hlawk hai chu ka mitthla ah a cham zing hlak. Keima tawka inngaituo in ka ta inchang thei sien aw ka lo ti ve hlak. A hma chun sikul chawl kar ka nghakhla hlak a, turuok hin chu Sikul chawl hi ka ti ngawi ngawi a, Biek In khawm ama ankhawm hlak leiin inhawi ka ti sawt hlak, ka mit hin a rukin a zawnga mi hrietloin ka en char hlak hlaka, tukhaw hrietlo le ama hrietloin ka lo hlimpui ve em em hlak, kan ruolhaiin an fiem malama

‘Eslica’ an hei ti hlak khawm chun ka lung hi a hungin phu zuk hlak, a hming le hlimthla el khawm ka hlimpuia, corridor a a ngirna hnunga ngir le ka kuta a hming ziek ringawt khawm chu ka lo hlimpui ve em em hlak.

Naupang Inkhawmpui tawm ani a, kohran tin in hla kan inchuk mup mup a, keini khawm kan theitawkin kan inchuk ve a, Senvawn Tleitir a ṭhang ve bawk leh, inhawi ka ti em em a, ka hringnun lunghlu ka rutna tak tak anih. Hla kan hei inchuka kan mit a hei intuok fuk zeu zeu a,

ruol ṭhenkhat zarin inhmelhriet tharna kan nei a. Zantin a hla inchuk el ka nuom a, hla inchuk, sikul kai le Pathienni a biek In fe chu ka phur thei hle. Khawvel mawina le thatna anti po po hi a changzo ni takin ka hriet hlak a, thlir nghawk a umnaw a, thei nisien ka mit hi a bawk a inbuk tak ka nuom hiel. Zankhat chu remchang deuin inbiekna hun kan nei a, ka va pan hnai

a, hril ding kan vai khawp el a, hienghin ka hei tan ta a, Eslica… Hieng hin, “Eslica”, ka hei ti a, a hung ngha var chun ka hmu a, kan in en ngawi ngawi a, ka'n phu/ching zawk a, khawlai inbiek am, ka ngatuona fe bing mai mai alo ni lem a, ka biek ngam naw tlat.  Hla kan inchuk a, a ring infan el a hla a hei sak hlak chun kei val a pova val lungmawl tak lung chu a dum zo ngei el, ieng dang dawnzai ka rel thei nawh, Senvawn Tleitir Eslica chau naw chuh.

Inhawi ka ti lei amani, hla kan inchûk le kan sikul kai hun khawm chu a ral in a liem hrat khawp el a, hrietnaw karin INKHAWMPUI kan lo tlung der el ta a. Khuo tin deuthaw a inthawka naupang fe khawm kan ni bawk a, a sie a ṭha khawm kan tam khawp el. Kan

ruolcham chun inhawi hi kan ti em em el a, hlapawl hai kan hang sak a, a hnungah ka ngir ta hin chu ka ṭim ur ur a, ka umdan hi ka theinghil vawng a, khawvel hi ka ta ni tak in ka hriet hlak. Inhawi ka ti thei em em a, ka ruolpa lem chun, “Khawvel hi i ta ding bik a siem a hawi maw?!’ ami ti hlak. Hla kan hang sak a, chang (changvawn)kan hril a, ama chau naw chu thlir ding ka

hriet nawh, ‘thei chang sien, runhmun khatah leng ve inla’ tiin duthu ka lo sam hlak. A chang vel le chezie, chawnban, fuke le piengzie iengkim el hin kei chau ni loin kan sikula pasal po po mit chu a lak hle in ka hriet hlak.

Hun hi a liem hrat khawp el, kan inkhawmpui khawm chu kar loin kan lo zo nawk el ta a, sikul run bel zai rel a tul nawk tah. Tuk khat chu sikul tieng panin lam a chun kan ruolcham chun kan fe a, thil ramtin kan hril a, kan sikul ka tlung vang ta ti a chun, kan lo lawn hrat deu mani, kan hma a fe Eslica chu kan va hnawt phak ti ti ta a, anachu va paw chie lovin a hnunga

inthawk chun kan en a. Ka tading chun hi baka thil mawi hi khawvel a hin a um nawh. A piengnal zie, a mitmeng khu siu el hai chun Suithangval lung hi a kuoi em em el a, a ṭangnem pawng lal el le, a kerai infu em em el hai dam chun ami suk vet naw chau ani deu tak a nih. Puon

bil insing tai el a khup chunga a bil ka hmu chun ka en nuom khawp el a, a bil insing ti hle langkhawm, kha nek khan chu bil infuol sien ka ti chuong der naw a, an sing ma ma chu ka ti thei chuong thak nawh, chu nek hman chun kha nek hman khan lan sing sien ka nuom, a hmu an hawi em. Thisen nei naw hai naw chu awlsam rawngin an en liem thei ka ring nawh, a khup chunga a mal var sar el le bingtal el hung inlang khan vala ngaituo hi a suksei em em ringawt el a nih. Ka ruolpa Joseph lem chun “Misuolpa, in nu hi chu nawtre (rubber) le khawm hung sien mi thei tho atih” a mi tipek a, a tir chun ka hrietthiem naw leiin kan nui ve mai mai a. Anachu ka hei hriet chieng chun innuina ding alo um nawh “nawtre le khawm mi suollui tumin hung sien in dang naw ning mi thei tho atih” a lo tina chu ni in, “Ka lung a sen, i ti nawk vei vei chun” ka ti leh ka ruolhai lawmah a thla a, an innui rak el ta a. 
Kan hriet naw kar chun kan sikul chu kan lo tlung ran el ta a, klas-rum a kan lut tawm chun ka ruolpa Joseph chun inring deu a “Eslica” ti le kei mi khik an ruol a, a hung ngha ve var a, kan mit a hei intuok chu kan tek sawk in ka hriet, tawngsuok ding um ta loin ka chalchang naw chau a nih.
Assembly kan hang nei a, Captain/Monitor in an hang ṭhuoi a, LAL BIEKNA hril ding a hung ti a, mi an insim thup a ‘Our Father’ an ti a, kei ruok chu kan sîm naw chieng kher el, a ruka mengin ka enchimlo Eslica chu ka en ran a, a hmur phun hai chu nal ka ti em em a ‘ka tadinga siem ni ve sien aw’ ka ti rum rum a, ka lo en nasa taluo deu mani LALBIEKNA an hril tawp hmel ka lo hriet naw a, ka ruolpa Joseph in mi hung sik naw sien chu mi hma a banphar ka hmabak ani a, ka lawm ang reng khawp el. Assembly kan zo a, klas kan hei ṭan a, ka piriad (period) nghakhla tak chu chawllawk piriad (break period) hi a nih. Kan klas an ang naw leiin break a hin kan klas varanda a inthawk ‘sazaw mawt thlir takin ka lo thlir hlak a nih’. Chuonga ka en

pha chun ka ruolhai chun an mi hung eu dur dur el ta hlak a, kan varanda tieng a hung ta lem hin chu ka ruolpa Joseph lem chu an sum thei ta ngai naw, Eslica a ko naw leh kei ami ko a, chuong reng reng chun hun a hmang hlak a nih. Chuong lawm lawma ka dit le ka hmangai chu ka hril ngam tlat naw hi a mak a nih. Khawvel hi a mak ani hih. Ni khat chu sikul luttawm hin kan intuoka kan inbiek ngam naw ve ve a, kei chun pasal ti in ‘Good morning’ chu ka ti hram a, sikul kawmpaun (compound) kan hei lut chu kan intlawn ani bawk a, kan ruolhai chun klas-rum (class room) a inthawk chun an mi hung hmu a, an mi hung khek khum a, an mi eu dur dur el a, inzak luotin ‘Hnar hin Arbawm a tiet naw chau a nih’. Kan klas ka hei lut chu ka sa pup pup a, sikinhning in a mi kei ni takin ka hriet. lum vieu si khan sungrilah dei ka ti tlat a, chuonga ka umlai chun ka ruolpa a hung lut a, Lawma le ka ruoltha tak Sungmam in an hung zui lut ve nghal a, ama hi ka ruoltha tak a nih. Ka chang vel danah an lawm bek naw a nih. “Hei” an hung ti a, “ei bem ding a nih. I dit tak tak ani chun ei bem ding anih” an hung ti mawl mawl a, an phur khawp el a, fe nghal an rawt el ta a, anachu, iengtin tin mani ka dang thei hram a.
Ni a liem a hun a fe ve pei a, unit test kan nei ta a, rizal a hung suok chun “a thiemtak i nih”  an hung ti ding mani ka ti a a thiemnaw tak ka lo ni a, lu chu anhai cher cher khawp el, ka khawvel nghat a tawi chat el tah. Sienkhawm, kan zirtirtu pa in thurawn tha em em el a mi pek a, inthiem thei naw an leh, inthiemhma po ziek le tiem thawkawp ro ami ti a, ka thaw ta a, test nawk chun ka ruolhai ka lunginsiet a ful-mak chu ka hmu nuom naw mai mai a nih.

Eslica chu nitin a hmu e tilo chun zana hin chu ka ngai thei em em a, khumah zalin makhatin ka ngatuo hlak , khum hi kan lettawn zak zak a, zan sawt tak tak

chen ama ngaituona ringawtin ka hmang hlak. A changchun, ka hmangaina hi inhlan ve a, a thiengte a hmangaina par tlan ve hi ka chak hlak, sienkhawm, kan ngaituo chieng pha ka ngam ngainawh. Pasaltha ramsuok in ngaizawng ka hawn el ding chu ka ngai ngamnaw anih. Dit in hmangai hle langkhawm, ka tumah ka chieng em lei hin ka hmangaina hi kan hlan ngam ngai naw a nih.

Hun in ami nhaknaw ti takah a liem zung zung a, kan sikul khawmin annual sports kan nei nawk ta a, sikul naupang po po chu kan phur tlang khawp el.

House li a inthe kan ni a, in puochana a nasa hle el a, kan sikula a boruok inhawi lai tak ni mai atih. Sports chu kan hei tan ta a, house tin in elna kan tan a, anhawi khawp el a, indoor le outdoor a in elna a um a, kei chu green house ka ni a, ka duotlai chu yellow house ani thung. Sports tiengpang chu ka til inthennawna zawngtak ani rek a, Eslica khawm chu tho chu. Ama chu indoor tieng inelna ah athang a, speech le barakhai thuhril (extempore speech) a hei hril chu abu chu hrillo a ziektu ani ringawt, a bu ahin a ziektu hin an ngaidan po po an ziek ngainaw a. A en inhawi ka ti khawpel, ka mit a tlanaw chau chu ani deu tak. A

chetzie iengkim, a thilthaw reng reng khan kei chau nilo kan sikula kuki tlangval hai lunglai khawm atawk ni ngei ding ana ama tadingin “vawmzawng le

chu” ti hla kha ansak rat rat hlak , ngo taluo aninaw a, hang ngainobei tiengpang ani deu lei anih. Kei ruokchun, ka sungril mei ang mi hlieu a

mi tur vut vut eltu hi hril dawk zai rel thei lo in, laikhawmah mariekte in ka lo sawlpui nawk hlak a, duhthu ai ang samin a thiengte a runhmun khat rem ka lo

nuom hlak.

Maik(mike) hma ah thu a hei hril a, a hmur inno chakin maik a tawk lit lit chun mihriem ninaw sienkhawm, val hin ka lo thik rum rum a, mike a khan inchang tak ka nap a, en hi inhawi ka ti em em a, ka chil ka lo lem tlawk tlawk el chu anih.

A baksam virthliin sirtienga inthawk a mut velin a sakhmel innui hieu ka tawng

chang hin lunglai rukah hlimin a zunzamah dartui angin ka luongral nawk hlak. A hmel ka hmuchang le a kawla ka umchanga ka buoi theizie le inhawi ka ti theizie

hre si in ‘HRIETTHIEM ZAI AMI REL EL THEI NAW’ hi mak ka ti anih,HRIETTHIEM ZAI REL EL TA LA, tiin ka lungril ruk chun angen lawm lawm a,sienkhawm, dangtu um silo chu kan hlan ngamnaw tlat. Ka ruolpa sungmam lem

chu alung asen ve em em hlak. Try dingin ami ti a, ka ngam sinawh, kei hlak zairawn val ka ni a, ama hlak senvawn khuopui ani si a, kan hlan ngam mawlnaw anih. kan karah hmangaina pieng thei ding hin ka ring theinaw

anih. Chuonga ka hei ngamnaw le kan intuok changa ka umdan nep taluo lei chun vawitam ka ruolpa hin ami hnek hlak. Ama leia sungmam kut ka tuor rawn

zie hi chu hrie sien, mi hung try lem el in ka ring. Ka ruolpa sungmam hi zei ve fahran el ani a, kan sport ni nikhat chu kan in thung kawpna hun alo duongsuok

rek a, kan rengin kan inthung mani ka ti ran lai chun ka ruolhai po po chu alo zam hmang pui vawng a, kan pahni chauhin kan inthung ran el ta a..
[tuta inthawk chu a grammar thlek eiti aw.]
janoo chu a ditlai senvawn tleitir, leiri nu awh, eslica le chun anlo inthungkawp

ran el ta a, a tu lem lem khawm chu anzaknaw an umnawh, an inzak luot in anhmai asen tawn tawn a, janoo chun 'eslica' a hei ti a, eslica chun a rawl fie kak

el chun “iem” a hung ti var a. “Inhawi iti am” ati a, adang ahril zawm theinawh, chawmkhat an to a, chulai taka boruok re zie chu Thim khawm sukthla pangpal

hai sien inri bawl bawl atih. Janoo chun a rawl a hei inthiel a, thil ramtin andawn a, eslica chun tha deu in alo dawn ve pei a. Janoo chun ka hmangai che hei ti el a nuom a, anachu, a huoisenna in azo ngang si nawh. Eslica, khawm chun ka hmangai che mi hung ti sien ati a, a ruktak chun alo beisei ve em em a. Sienkhawm,

chuongang tawmgbau chu a dawng ta sinawh. Janoo umdan chu hrietthiem intak ati em em a, ama lemin a hmangaina hei inhlan lem el a nuom a, anachu, nuhmei lemin hei hril chu mawiin a hriet chie sinawh. Chuonga an insaikar kar chun dar ahung inri a, in nghawk lo takin auditorium tieng anlut nawk ta a.

Janoo chu a ruolha’n an hung pan sap sap a, “i hril ta, iengtinam a dawn che” an ti sap sap a, sienkhawm, a ruolhai beiseinaw angtak chun a hril ngamnaw thu in

a dawn a. A ruolpa, a hel chanpui joseph lem chu alo thang nasa taluo a “Zawnga,a til thi am ini le” ati hiel a, chulai zing chun eslica khawm chu a ruolha’n an indawn ve sap sap a, “bai, iem a hril, i dawn am” anti a, ama khawm chun “a dawi taluo,iengkhawm a hril ngamnawh” kei lem kui khan ‘ka hmangai che’ hei ti a, hei inhlan lem el ka nuom anih ati a.

Eslica chun janoo in a hmangai ani ti hre sienkhawm, in nghatna dingin vawikhat khawm “ka hmangai che” ati bawk sinawh. Janoo umdan chu hrietthiem

zai a rel thei lulnaw anih. Janoo chun zanah khumah a suk atunga in letin zingkara a hril dan ding a ngaituo ve hlak a, sienkhawm, senvawn tleitir sakhmel

thasensier a hmu pha a thamral nawk hlak si.
Chuongchun, Ni le thla ahung liem a, janoo in eslica aditna chu a zuol tiu tiu a, sienkhawm, a hril ngam bawk sinawh, eslica khawm chun dit ve hle sienkhawm,

“nuhmei le uite chu a chulnel pei pei” anlo ti angin, midangin an hung beisei ran laia inhlanlo hmangaina lo “ samdal theipui ra thlak nghak” ngawt chi ani sinawh. Taluo polisi a hung bei a, theitawpa hmangaina thu nitin zantin inzawt khuma a lunginsietna naupang thil ngen taka ngenngawl el pa chu dawnzai rel in hmangaina par alo tlanpui ta lem a. Janoo chun a tuor thiemnaw em em a, a hmangai a hei chan chu na ati em em a, an chuklai khawm a bahla hman vanga, chulai chun hostel ah an um ta a. An ruolpa Lawma Khawbung chun a hla phuok ta sa chu siem ṭha in janoo chu a hung inhlan a.
“I sakhmel nui hieu ka tawng chang hin lunglai ruka hlim thei ngei. Sienkhawm, val dang tawna inher liem pha lunglai rukah ka thîk nawk hlak si. Aw, ka umdan tinreng hi hrietthiem zai rel ve el ta la” 
tiin. Chu hla chu ama tading lieu lieu a siem ani

bawka a sak ran a. Thiem khawm a thiem na-rawh ie.

Chuongchun, doh doh recording thangpuina a hla khumin vawisunni hi a hung tlung ta a nih.