HNAM DORAL HRANG LEIIN MAW! (Lusei)

Ms Mapuii

Ziaktu: H.Zate, Hmar Run.

- www.hzate.in

mail@hzate.in

Haflong College in jubilee a hman dawn vangin a kawtlah chuan ka ding a, Alumni te pawh  ka hriat tawk chu an kim ve hle, a then khiang-awiin hraileng an chawi a, a then sakhmel tawng leh  tawh lo turin zamualpui an lo liam tawh a, chutihlai tak chuan Angelica hi fapa kai in arawn  lut a, a hmel ka han hmu chu lung hlui mu tawh  hnu a rawn  harh  zawk a, Kumtam veiin hun tam a liam a, zingah chhaktiang kawlah turnipui a lo inherchhuak a , thlangtiang kawlrawnah a liam leh ṭhin  ang hian, chu hun liam chuan  nunhlui chu liampui tawh mahse, lairilah erawh nimin maia thilthleng ang mai in ala thar si. Hlimtea inchhaia kan lenlai leh college tual mawia kan lenlai te ka mitthla ah alo thar a, ka chibai lai pawh chuan ka mittui a farlo chauh a,Val hi kan insum zolo thelh a, amah thung chu a rilru natna leh lunglenna chu lairil ah upzo tawhloin a mit ah fangin a biangno takah chuan a mittui ch a luang ngaih ngaih a, a fapa in “ nunu , iengthaw i tap a” ( nu ngatinge i tah a) a tih chuan  a chhanglo, “ bawia hi pa hi pate ti rawh “ ( bawiha he pa hi pate ti rawh) ati a, ‘pate’ mi rawn ti a. 

“Aw,  a nulat lai ang tho in ala fing anih hi maw le” ka ti a, ka ngaihtuah ati thui vawng vawng  mai a “ Thil kal fuh se ka fa hmingkoh tur ini tih I hrelo em ni”, tih ka tum a, mahse, ka ti leh ta lo.

Kum Sanghnih leh Pahnih(2002) kumtir ani a, B.A te chuan Haflong  College ah class kan tan tawh a, Lecturer rawn lut a piang mai chu an ninawm em em ringawt mai a, class la paihlo in kan Thianzaho chu pawnah kan chhuak a, chutia pawna kan len a Haflong Bazar lam pan tura pheikhai kan vawrlai tak chuan Gate atang chuan Nula hmeltha em em mai, Angel hawlthlak emaw tih mai tura tha leh no chuan Thiamna Runpui bel turin kal  a rawn chawi ve mek bawk a, ka lo en reng a, a kalchawi vel leh a kechheh han mawizia chu a sakhmingah “Kalchawimawi: vuah tak ka nap. Ka Thiante chuan ‘ehem’ anlo ti han zaih a, a Fu-ke, CHawnban, Sakruang kimtlang engkim mai chu ka tan chuan a mawi em em mai a. ka Thiante hnenah phei chan ‘Angel ho hi Haflong ah pawh anlo awm vet ho ani maw?!’ ka ti a, ka thianpa  Pakhat chuan

“ I bek” a ti a, an ngaihzawnge ka sawisel sak ṭhin vangin ka duhzawng ka hmu fuh a ka han fak chiam mai chu a lo lawm tehchiam lo a ni.

Ni tin mai hian, Ni danga Kawlej ( College ) kal tura an sawm chhuah zawhloh kha ka kal ziah tawh mai a, engdang vang nii lovin, ka n gihlai Biangsum-I hmu tur chauhin., ka thlir a, ka en a, “Duhthu aiang  samin nang nena len dun theih chang se!!” tiin ka dawn vawng vawng ṭhin.

Sakhmel tha chungchuong Dar ang ka tawng,
Parmawi tin kaina Tan tlang I ieng,
I nui mawi le chetdan, Fuke, chawnban sakruong,
Pheikhai le zai vawr iengkim ,
A hlu ka tadingin,
Theichansien nang le runhmun khata lengin,
Kar ah hraileng chawiza inla…..

Chtia Vala pumpa Tleitir zunleng tuara ka kur mai chu ka ṭhiante ngaihdan a ni ta hauh lo lehpek a, min biak pui an tum ta a. Ni khat chu be turin kan chhuak a, a hnen kan va thleng a, kan han biak chuan alo hawihhawm khawp mai a, a hming kan zawh chuan that akin, a aw  fel, fiah leh puamkak mai chuan “ Angelica a ni a, Dimasa ka ni” a lo ti var a. Ka ṭhianpa pakhat chuan  sawi tur leh sawiloh tur dawnloin ka duhzia leh a chanchin ka sawi thin dan zawng zawng chu zep leh dahthat awmloin min puanfai ta vek mai a, ka zak lutuk chu ka thlantui a far fep fep a, ka kimki chawih chawih a, a mah lah a tui tual tual/ tawlh tawlh mai bawk si. A tawp a tawpah chuan engtin tin emaw ni a tawp thei hram a.

Chutia ka ṭhianpa'n min phawrh mualpho tak si ah chuan Kei pawh chuan insum ṭangkaina ka hre bik tawh lova, Ka hmangaih Dimasa Lanu chu Biahthu hlan zai ka rel ve ta a. Kan klas-met ( Class mate) te zawng zawng pawn a an chhuah hlan chuan ka Dimasa Lanu bulah chuan ka va kal a, a tir chuan min lo lawm hmel vak lo a, mahse, ka be lui tho a, “ hei, I dam tha maw?!” ka ti a, amah pawh chuan ṭha deuhin min chhang ve  mai a. ti chuan  ka rilru put hmang zawng zawng chu ak inpuangfai vek a ( zak chung chung chuan), Mahse, chute maia awlaiin min chhang der lo. A nui saka “ a va lawmawm ve” a ti a, thil dang a sawi lo.

                 Ka'n hlan I tawnah hmangaina, 
Anreing lungmawlhin,
Dawnzai hung rel ve la,
Anrieng lawmna di’n

Tiang chuan ni tin deuh thaw ka hmangaihna chu ka hlan a, chhhan zai a rel thei lo, ka rilru a buai em em mai a, bansan mai ka tum deuh tawh a.

Dawnzai rel silo Hmangaina inhlan nek chun,
Hmangai lungdi, lunglai damnaw sienkhawm,
Lungawitakin kiengzai rel lem ka tih, 

 tia biahthu hlanzai rel ka tum ta a, chutia rilru buai taka ka awmlai chuan ni khat chu min rawn ko a, ka va kal nak chuan khawvel a ka thu hriatchak  em em chu min lo hrilh ta a, “KA HMANGAIH CHE” tiin,. Chumi Ni a tang chuan kan hlim dun em em mai a, Nitin deuhthaw kan inhmu a, kan hlim em em a tudang reng kan ngai bik lo. Kan Pahnih chuan Haflong Lake, Park leh Hmun fianrial dang dang ah kan kal deuh reng a nuam kan tie m em thin.

             Hmangai, Dite, tlumte ienga ka lo thlir,
I hmangaina nemtea I min hlan ni khan
Lunglai ruk hi lawm in asip liem,

Ni khat chu Park ah kan leng a  pasal tur a min duh le duh loh ka zawt a, mahse min chhan dan adang khawp mai min zawt suh ti leh  ahmui leh ka hmui  chuktuah a rual a, kei pawh chuan ka fawp ve ta mawlh mawlh a, kan hriatloh hlanin thil thalo tak ti in a thanghlimna chu min lo hlan der tawh mai a.

Hun a lo rei a, kan induhna leh inhmangaihna chu a lo zual zel a, kan chhungte beng pawh alo thleng ve ta. kan chhungte pawh chuan Hnam dang ve ve mah ni ila pawi anti loin min duhpui tawn v eve a. mahse, khawvel hi kan duh dan ang ngawtin a kal silo, Kum 2002 kum tawp lam chuan NC Hills chhunga buaina neuh neuh alo chhuak tan ta a, mahse, keini pahnih erawh min la tibuai lo.

December ani a, SIKPUI RUOI hmangin  MUOLKHAWPUI chu a te a liana wm bik loin ka lam mup mup a, Zaithiam leh Hla Phuah Thiam Tv Ramsuok-in “Sikpui kan lawm Muolhoi tlangah , A chin a lien kan dang bik nawh” ti a ruah tham loh hla a rawn sa tekhan lung a kuai em em a, Sial thata ruaitheh te, Sikpui Lung lian tawk tak mai phun ani te chaun kha ‘SIKPUI RUOI’ kha a ti phuisuiin Histawri a tit ling bikin ka hria. Chutia hlim taka mipui engdang dawnlova na lenlai chuan kha NC Hills Buai rapthlak tak mai kha alo in mung reng chu niin, rei rialloin a tawpah chuan a rawn puakchhuak ta nge nge a,mitin an rawn tlankhawm a, buai vangin rifiuji ( refugee) an awm hnur tawh mai a, kei leh Angelica erawh chuan Hmangaihna Par kan la tlan a, Hmar leh Dimasa chu kan buai ta. Kan in Hmangiahna lah a zual tulh tulh/ telh telh a, kan Hnam a rawn buai chiah chuan a Chun leh Zua, Chinlai U leh Nau te chu karah Doralpui ianga hrangin hlimte a kan len chu an phal ta lo. An Hmelma Pa nena an farnu lengza tur chu an phallo. Kei pawh ka chhungten Hmelma hnam nena ru hmunkhat a lendun chu an phal tawh lo. Ka rilru a tap rawng rawng a “engvang khera lo tawng ni maw” tiin ka inngaihtuah mawlh mawlh a, chutia kan buai tâk si  chuan Hmangaihna Par tlana len reng chu a rem tawh si lo. 

Hmangaih viau mahila ṭhenna biahthu ka hlan a ṭul si. Kei lah Vawluntir ( volunteer) a luh ka tum bawk si. Karfiu ( Curfew) leh hmelma doral hrang karah chuan inhmu turin kan intiam a, kan inhmu ta a sawi tur ka vai hle a, ka tawng chhuak theilo lek lek ani ber. Kristian anih duh leh duhloh ka zawt a, a tumloh thu in min chhang a, hreawm ka ti hle, mahse, chutia ka Sakhua ber a vawn duh bawk siloh chuan tiin ti hian Biahthu  kan hlan ta a, “Angelica, hei kan hnam chu Hmelma kan lo nit a si a, eng nge kan sawi tak ang? Nangnen a kumtluonga runhmunkhata lendun hi ka duhaisam ani thin, mahse, thennan biehthu hlan a, kan biahthu thlun te kan sut a ngai ta si ani hi” ka han ti chu a tap zawih zawih a, ka en reng a, ka tawnglo, ani pawh a tawnglo, angawi reng a, kalsan tum a ka han thawh/tho chiah chuan ka kutah chelhin a in sut hlap hlap a, “ Fam chang thleng atan min tiam si a, Fame m chu ila changlo ani lawm ni? NGe, ka bula awm hi I rauthla leng, nge, ka CHhingmit vai zawk? A rawn ti chu chhan har ka ti hle a, engmah ka sawi theilo, “ Bawihte, Ka Hmangaih che a lawm” ka ti hman chauh tih ah chuan “Ni e, I tih ang chuan le, mahse, hei chauh hi lo hr eve la,nang ka Hmangaih vang che in engpawh tawk ila rinawm takin ka awm anga, Ka pasal tan pawh, mahse, Lawiṭhat zan a tanga ka thih ni thlengin ka taksa chu ka pasal ta ni mahse, ka rilru erawh chu a uire reng ang, insum theihloh tawpa ka Pasal tan pawh a ka lo rinawm zawhloh chuan ka chungah hian eng pawh thlengse, nangmah vang ani ang” ati a kal a tum a ka la chelh a,” Duat, ka hmangaih che alawm, ka hmangaih ngawih ngawih che, mahse, a rem silo, karah doralpui leh chun leh zua an hrang si, ka Hmangaih loh vang che ani lo, bawihte,  Hnam Doral Hrang Vangin maw nangnen sam ang thenzai rel a tul si, ka nghil ngailo ang che” tiin a hmui no tak ah chuan a tawpna atan ka fawp ngawih ngawih a, amah pawn duhthawh takin min lo dawng sawng a, inkhamlo tak leh bianga mittui far zawih zawih chungin kan inthlah ta a, Hnam Hmangaih vang chuan Hmangiah ber pawh thlah zawk ka thlang ta a, rilru hi a tap vawng vawng a, chhantu a ko a a tawng silo.

           Hlimtea zaleng dang ngailo te a lenga,
Hlimzai vawra lenglaiin,
Karah Doralpui, chun le zuo hrangin,
Nang le sam-ang thena di’n thutin an lo sel,
Hnam doral hrang leiin maw,
Sam-ang thezai rel a tul si.

Hmangaih then natzia ka hria a, Mi chungah hian thleng tawhlo se ka duh. 

Kum tam liam tawhin amah ngei pawhin Khiangawiin Hraileng chawi tawh mahse, lampui changkhata intawn changing lunglaiah a thar lo theilo.

Tichuan, Ka hringnun liam tawh hnu chu chhui kir leh ngai tawh lo turin ‘HAFLONG COLLEGE’ leh Angelica te Nufa chu  ka kalsan ta a.

15 August 2012

Translated from  Hmar on 25 Oct 2012.

WhatsApp group join turim hetah hian hmet rawh.

( He thuziak hi Hmar Ṭawnga ziah niin, 'HNAM ROLUNG' Magazine ah a chhuak a, Mizo ṭawngin ZawlaiDi Magazine a chhuak tawh bawk a ni. )